Planten en verplanten:
Samen met Stichting Steenbreek, IVN, KNNV en veel meer organisaties zet AVVN zich in om de herfst als plantseizoen weer eens flink op de kaart te zetten. Deze campagne heet Plant je mee. Wist je dat het najaar hét ideale moment is om te planten? Zo neem je een voorsprong op de lente en kun je al vroeg in het voorjaar genieten van een groene en bloeiende tuin.
Ten opzichte van planten in het voorjaar kent het najaar enkele voordelen:
- Waterverbruik
Het grootste verschil tussen voor- en najaar is het weer. In de afgelopen jaren hebben we vaak een droge lente gehad waarin we jonge plantjes soms wekenlang water moesten geven. In de herfst regent het gewoonlijk meer dan in het voorjaar en is de luchtvochtigheid steevast hoog.
- Wortelen
In het najaar is de bodem nog opgewarmd van de zomer en zullen de planten beter aanslaan. Bomen, struiken, vaste planten en bollen kunnen makkelijker worden geplant of verplant omdat ze in ‘slaapstand’ zijn. De grond heeft meer tijd om aan de wortels te plakken en de wortels hebben meer tijd om zich te ontwikkelen. Zo kunnen ze makkelijker voeding en water opnemen op momenten dat het moeilijk wordt.
- Winterslaap
Een voordeel ten opzichte van planten in het voorjaar is dat de planten zich in het najaar al aan het voorbereiden zijn op de winter door onder meer voedingsstoffen op te slaan in wortels en takken.
- Vaste planten
In het begin van de herfst kun je alles wat je in een pot koopt in de tuin zetten; dat heeft dan mooi de tijd om voor de winter vast te wortelen. Vaste planten en bloembollen kun je in het najaar tegelijkertijd planten. Planten die met kluit worden verkocht of met schoongespoelde wortels, zijn juist geschikt om in de tweede helft van het najaar te planten.
- Volle grond
In oktober en november is bij kwekerijen het aanbod van leverbare bomen, heesters, rozen en haagplantsoen groot. De planten kunnen meteen op hun eindbestemming de grond in. Ze gaan dan niet meteen groeien, maar de grond rondom hun kluit heeft voor het voorjaar ruimschoots de tijd om goed contact te maken met de wortels.
- Verbeter de biodiversiteit
Naast praktische en financiële overwegingen om in het najaar te planten, is het grote voordeel dat de tuinbezitter al meteen in het vroege voorjaar kan genieten van al het groen dat ontluikt. Wie in het najaar op slimme wijze aan de slag gaat, kan overigens het hele jaar door genieten van een mooie en levendige tuin. Bovendien is een mix van planten niet alleen mooi om te zien, maar ook goed voor de biodiversiteit.
Wil je meer weten over hoe jij (als inwoner, kweker, gemeente of tuincentra) mee kan doen met Plant je mee? Kijk dan op hun website voor tips, ideeën, toolkits en meer.
Welke plant kies je?
Je zou ervoor kunnen kiezen om uitgebloeide zomerbloeiers te vervangen door herfstbloeiers, zodat de bijen en vlinders nog aan voldoende voedsel kunnen komen. Goede opties zijn bijvoorbeeld ijzerhard, (Verbena bonariens), Struikveronica (Hebe), speerdistel (Cirsium vulgare) hemelsleutel (Sedum spectabile), koninginne- of leverkruid (Eupatorium), zonnehoed (Echinacea of Rudbeckia), zonnekruid (Helenium), herfstasters, herfstanemonen en herfstcyclamen.
Waneer je een wintergroene haag of bessenstruik plant zullen de vogels je dankbaar zijn. Vogels zijn natuurlijke vijanden van slakken en zorgen straks in de winter voor meer gezelligheid in de tuin.
Bloembollen planten
Vanaf eind september kan je gaan beginnen met het planten van bloembollen die in het voorjaar zullen opkomen. Zij zorgen in het vroege voorjaar voor kleur in je tuin, nog voordat de bomen hun bladeren terugkrijgen.
Begin met de eerste voorjaarsbloeiers, zoals blauwe druifjes, krokussen, mini-irisjes (Iris reticulata) en sneeuwklokjes. Stop deze bollen zo snel mogelijk na aanschaf in de (pot)grond, anders drogen ze uit. Gebruik wel biologische bloembollen! Voor de teelt van gangbare bloembollen worden nogal wat 'gewasbeschermingsmiddelen' gebruikt, een net woord voor insecticiden en fungiciden. Deze doden de insecten en schimmels en geven gif af aan de grond. Dit is erg slecht voor de biodiversiteit, niet doen dus!
Bollen hebben vocht nodig, dus als de grond erg droog is moet je eerst flink sproeien voordat je de bollen plant. Houd voor het planten drie keer de hoogte van de bol aan. Een narcis-bol van 5 centimeter moet dus 15 centimeter diep de grond in.
Markeer de plek waar je bloembollen hebt geplant met bijvoorbeeld een houten stokje, zodat je niet vergeet waar je ze hebt geplant.
Maak het jezelf eens makkelijk: plant bloembollen tussen bodembedekkende vaste planten als Alchemilla of Geranium. Als in het voorjaar de bollen uitgebloeid zijn, hoef je het blad niet af te knippen, want de bodembedekker overgroeit het.
Verplanten
Ook voor het verplaatsen van planten is de herfst een goede periode. Omdat de aarde nog warm is krijgen verplaatste planten nog de mogelijkheid zich te wortelen op hun nieuwe plek, voordat ze écht in winterslaap gaan. Let er wel op dat wanneer er net een hele droge periode is geweest het fijn is om de grond eerst flink vochtig te maken. Ga niet verplanten wanneer er erg koude nachten in het verschiet liggen. De herfst is een goede tijd om de groenblijvende heesters (buxus, taxus) en coniferen te verplaatsen. Wacht nog met het verplaatsen van bladverliezende struiken, zoals de vlinderstruik en de hortensia, tot ze hun blad verloren hebben (dit is vaak pas in november).
Snoeien
We zouden een hele pagina kunnen wijden aan snoeien alleen! Maar we zullen hier alleen de belangrijkste snoeiwerkzaamheden behandelen.
Waarom snoeien we in de herfst? Bij sommige planten, bomen of struiken komt de sapstroom al vroeg op gang. Omdat de winterperiode en de temperaturen nog wel eens uiteenlopen is het verstandig om deze planten te snoeien vóórdat de sapstroom weer op gang komt.
De bladverliezende planten kun je een heel groot stuk terugsnoeien, om ervoor te zorgen dat ze het volgende seizoen voller uitlopen. Enkele voorbeelden van planten die je kunt snoeien zijn; taxus, buxus, coniferen, rozenstruiken, lavendelstruiken, vlinderstruiken, leilinde, druivenstruiken, fruitbomen, walnootboom, esdoorn, berk en de kastanjeboom. Hoge heesters kunnen flink teruggesnoeid worden om schade door wind en storm te beperken.
Ook de groenblijvende planten kun je snoeien. Let er wel op dat je wat volume overhoudt zodat de plant zichzelf kan beschermen tegen de winterse kou.
Fruit
De herfst is voor veel planten het seizoen om te oogsten, hierna kunnen ze worden gesnoeid. Alle takken die dit jaar vruchten hebben gedragen kun je snoeien. Hierdoor zullen de nieuwe takken in het volgende seizoen vruchten dragen.
Tips!
- Snoei niet bij vorst
- Gebruik goed gereedschap zodat je je plant niet beschadigd
- Snoei takken niet recht, maar schuin af
Splitsen
Je kunt vaste planten in de herfst scheuren ofwel splitsen, om zo de plant te verjongen en te vermeerderen. Planten die hiervoor geschikt zijn, zijn de soorten die grote pollen vormen. Voorbeelden zijn; ereprijs, hosta, phlox, scharnierplant, vrouwenmantel, zonnekruid en zonnehoed. Je voorkomt op deze manier dat de plant té groot wordt. Splits de plant wel pas ná de bloei.
Gazons
De vochtigheid, lage temperatuur en zwakke zonneschijn in de winter hebben een ongunstige uitwerking op het gazon. Daarom moeten gazons nog een keer goed worden verzorgd en gevoed voordat het écht koud wordt. Tot 6 graden blijft het gras groeien, dus tot die tijd heeft het voeding nodig. Gebruik daarvoor organische voeding, zonder kunstmest. Dit is veel beter voor het bodemleven.
Als in de herfst de bladeren vallen, moeten ze regelmatig van het gazon worden verwijderd. Bladeren die op het gazon blijven liggen, houden het licht weg en bevorderen de vorming van droge, bruine plekken en de groei van mos. Deze bladeren kan je bewaren voor bladcompost of als mulch laag gebruiken onder vaste planten. Maai het gazon rond begin november voor het laatst. Zorg dat je het gras niet té kort maait, want langer gras kan het weinige zonlicht beter benutten.
Herfstbladeren verzamelen:
Het najaar is niet alleen een goed jaargetijde om te planten en te zaaien, maar ook om gebruik te maken van de herfstbladeren. De blaadjes die van de bomen en struiken vallen, worden door menig tuinbezitter aangepakt met hark en bladblazer om vervolgens hun weg te laten vinden in de afvalbak. Een gemiste kans, want herfstbladeren zijn een belangrijke voedselbron voor de bodem, maar ook voor vogels, kikkers en andere dieren. De bladlaag zorgt bovendien voor bodembescherming.
Blad is een belangrijke voedselbron voor de bodem; in het bos vormen de bladeren een voedselrijke humuslaag. In de tuin kunnen de bladeren werken als gratis bladcompost: ze verbeteren de grond van de tuin en de bladlaag zorgt voor bodembescherming. Als alles wordt weggeblazen of aangeharkt kan de zon ongehinderd de bodem beschijnen en dat zorgt voor uitdroging en verlies van bodemleven.
Dat neemt niet weg dat je alsnog de bladeren van het terras en looppad weg kan vegen, maar gooi de blaadjes liever niet weg. Laat ze hun nuttige werk doen op de bodem van je tuin. Het opgeruimde blad kan in de borders gegooid worden. Een vuistdikke laag beschermt en voedt de bodem (dit heet mulchen). Bovendien komt op de plekken met blad veel minder snel onkruid op.
Vogelhuisje plaatsen of schoonmaken:
In de herfst (en winter) wordt het voor vogels steeds minder behaaglijk om buiten te slapen. De nacht is gevaarlijk guur voor vogels, zeker als het hard waait of vriest. We kunnen de vogels helpen door een nestkastje op te hangen waar de vogels beschutting kunnen vinden.
Heb je al een nestkastje? Geweldig! Dan is de herfst hét moment om deze schoon te maken. Vogels slapen namelijk het liefst in een kale kast. En een schone nestkast geeft meer kans op een succesvol broedsel het komende voorjaar. Dit doe je zo:
- Controleer of de nestkast niet in gebruik is.
- Haal de nestkast van de boom of muur en open hem.
- Schud het oude nestmateriaal uit boven een biobak, houd daarbij rekening met ongedierte zoals vlooien.
- Spoel de nestkast om met kokend water en borstel goed na met een harde borstel.
- Hang het vogelhuisje terug op zijn plaats.
De website van de Vogelbescherming geeft handige tips en informatie over het juist ophangen van een nestkastje.
Vijver
Verwijder afgevallen blad uit de vijver, deze zorgen voor een sliblaag die algengroei versterkt. Deze algen kunnen na verloop van tijd de groei van vijverplanten beperken. Verwijder deze algen, samen met afstervende overplanten en dood, rottend materiaal onder uit de vijver. Laat alles eerst een nachtje aan de waterkant liggen, zodat insecten en kleine dieren zoals kikkers weer de vijver in kunnen plonsen. Span daarna een net over de vijver om herfstbladeren op te vangen.