In de zomer, als ze in blad staan, zijn de meeste winterbloeiers onopvallende struiken. In de winter laten ze zich van hun feestelijke kant zien. Al in december kun je de wit-roze waas zien waarmee Prunus subhirtella Autumnalis begint te bloeien. Voor mij begint daarmee het seizoen van de winterbloeiers. Naast mijn voordeur, goed zichtbaar, komt op dat moment ook de winterjasmijn, (Jasminum nudiflorum) in bloei. Het is een wat slappe plant, die zich goed laat leiden langs de muur. Vooral in december en januari bloeit de plant rijkelijk met heldergele bloemen. Na een vroege vorstperiode herstelt de bloei zich goed, maar bij serieuzere vorst in de loop van januari is de bloei wel voorbij. Nog even en dan verschijnen de kleine, donkergroene blaadjes.

_{Sneeuw of niet, de Hamamelis bloeit gewoon door. Foto: Machteld Klees.}

Betoverend

In januari begint het speuren naar de vrolijke, spinachtige bloemetjes van de toverhazelaar (Hamamelis), wat mij betreft de feestelijkste winterbloeier. De diverse cultivars hebben verschillende bloeitijden, daardoor kun je vanaf de jaarwisseling tot diep in februari genieten. Behalve de bekende, heldergele toverhazelaars zijn er ook lichtgele (Pallida), oranje (Jelena) en donkerrode (Diana) variëteiten. Voor de heerlijke geur is de heldergele Arnolds Promise wel een van de fijnste cultivars. Op een windstille dag kan er een wolkje geur om de struik heen blijven hangen; een opvallende plek in de voortuin of langs het pad is daarom aan te raden. Toverhazelaars kunnen aardig wat schaduw hebben, maar winterzon komt de bloei ten goede. Ze groeien traag en kunnen slecht tegen snoei. Als ze ouder worden gaan ze meer de breedte in dan de hoogte, kies dus een plek waar ze die ruimte krijgen. Toverhazelaars kunnen als betrekkelijk kleine struik al bloeien, om zeker te weten dat kleur en geur je bevallen kun je bij een goed gesorteerde kweker een bloeiende struik in pot kopen, zodat je niet voor verrassingen komt te staan. Elke goed doorlatende tuingrond is geschikt. De geel bloeiende soorten komen goed tot hun recht tegen een donkere achtergrond, bijvoorbeeld een met klimop begroeide schutting of coniferenhaag. Voor de rood en oranje bloeiende soorten kun je beter een lichtere achtergrond kiezen.

Windbestuiver

Hazelaars (Corylus avellana), met hun sierlijke katjes, bloeien verspreid over een lange periode, nu eens de ene struik, dan weer de andere, van januari tot in maart. Hazelaars worden bestoven door de wind. De katjes met stuifmeel zijn de mannelijke bloemen. Naar de vrouwelijke bloemetjes moet je even zoeken. Het zijn kleine felroze pluimpjes, dicht tegen de tak aan, zij vangen het stuifmeel op. Dat windbestuiving goed werkt is in de herfst te zien aan het grote aantal hazelnoten. Hazelaars verdragen ‘kortzetten’ (enkelhoge snoei) goed en zijn heel geschikt om in een vogelbosje of houtwal aan te planten. Roodbladige variëteiten kunnen solitair ook goed als blikvanger dienen.

_{Ook de Viburnum laat zich van zijn mooiste kant zien in de winter. Foto: Machteld Klees.}

Nog meer geur

Een groenblijvende heester is Viburnum tinus en kan van december tot in het voorjaar bloeien. De trosjes met kleine witte bloemen geuren licht. Deze heester is niet helemaal winterhard, maar op een beschutte, zonnige plek gaat het goed en dan kan hij zo’n drie meter hoog worden. Viburnum bodnatense is niet wintergroen, maar bloeit wel ’s winters; de roze, zacht geurende bloemen verschijnen op het kale hout. Een weinig toegepaste soort is struikkamperfoelie (Lonicera fragrantissima). De kleine trosjes witte bloemen verspreiden, zoals de naam fragrantissima al suggereert, een fijne geur. De plant komt echter vaak moeilijk tot bloei, reden waarom hij toch niet veel wordt gebruikt.

Schijnhazelaar

Een soort die veel voldoening geeft, is de schijnhazelaar (Corylopsis). De verschillende soorten Corylopsis pauciflora en Corylopsis spicata bloeien in maart met een overdaad aan sierlijke, lichtgele bloemtrosjes. De pauciflora heeft trosjes met twee of drie bloemen, de spicata bloeit met langere bloemtrosjes. Allebei zijn het laagblijvende struiken die mooi combineren met vroege bollen. Bij geschikt weer worden ze druk bezocht door de eerste insecten. Ze staan graag op een zonnige plek.

Op naar het voorjaar

De hekkensluiter, althans van de winterbloeiers, is gele kornoelje (Cornus mas). Het is een struik die ook tot een kleine boom kan uitgroeien. In maart is het een drukte van belang: honingbijen, hommels en zweefvliegen weten de vele ronde bloemtrosjes goed te vinden. Na de bloei komen de struiken dan ook vol te hangen met sappige, rode vruchten.

Kwakkelwinter als voorjaar

Eigenlijk is het raar dat planten hartje winter bloeien, op een moment dat de kans op bestuiving door insecten miniem is. Windbestuivers zoals de hazelaar hebben dat goed opgelost, maar voor andere planten is er een heel andere verklaring. Het zijn veelal planten die uit een klimaat met strenge winters komen, bijvoorbeeld uit het binnenland van China. Onze kwakkelwinters voelen voor die planten bijna aan als voorjaar, waardoor ze gaan bloeien. In een zachte winter worden ze wel door insecten bezocht, maar de bestuiving en zaadvorming is vaak matig. Dankzij kwekers worden ze vermeerderd en zijn ze beschikbaar voor de tuin.

Antivries

Het is altijd weer verbazingwekkend dat al die frêle bloemblaadjes de winterse omstandigheden weten te doorstaan. In de cellen van de plant, dus ook in de bloemblaadjes, zit vocht, meestal water. Bij het bevriezen zet het water uit en springen de plantencellen kapot. Het vocht in de cellen van winterbloeiers bevat veel meer suikers waardoor ze niet bevriezen, een natuurlijk antivries dus. Of anders gezegd: anti-winter en zo kunnen wij in de koude maanden toch van bloeiend groen genieten.

Nieuwsgierig hoe al die winterbloeiers eruit zien?

Bekijk ze op het speciale AVVN Pinterestbord over winterbloeiers!  

Meer lezen?

Dit artikel verscheen in De Tuinliefhebber (wintereditie 2021). Wil je De Tuinliefhebber ook thuis ontvangen? Word dan supporter van AVVN!